Pańskie oko konia tuczy

- czyli staropolskie przysłowia i porzekadła.
Pomimo tego, iż konie rzadziej się widuje i jeszcze rzadziej dosiada, postać konia jest bardzo głęboko zakorzeniona w naszej kulturze. Polacy po prostu kochają konie!!
Dział ten dedykuje wszystkim, u których widok jeźdźca na koniu wywołuje uśmiech.

Poniżej zamieściłem większość powiedzeń i przysłów, na jakie się natknąłem podczas zgłębiania tematu. Daty pod tekstem oznaczają pierwsze zachowane zapiski dotyczące danego powiedzenia.

 

Konny prędko dopędzi, prędko ustąpi.
1658 Fredro

By koń o swej sile wiedział, żaden by na nim nie siedział.
1618

Prędzej sześciu koni zajedziesz niż parą.
1696 Potocki

Cztery nogi białe, piąta łysina: jeśli koń dobry, wielka nowina.
1618

Dać konia z rzędem.
1670 Potocki

Darowanemu koniowi nie patrzą w zęby.
Noli etui dentes inspicere Donami.
1608

Wspomnij na przypowieść, która tak obmawia: przez ufnal traci się podkowa, przez podkowę koń, przez konia jeździec.-Dla jednego ufnala ginie podkowa, a dla jednej podkowy koń.
1579

Do konia, którego pożyczają, do pana, którym słudzy rządzą, do wioski w złym samsiedztwie-nie masz się do czego cisnąć.
1600

Do konia łotra masztalerza, psa do spiżarni, a do króla łgarza-bez szkody nie zapuści żaden.
1600

Dobremu koniowi przysypują obroku, a złemu ujmują.
1618

Dopiero koniowi owsa kiedy idzie do psa.
1618

Gdy konia nie może, bije po hołoblach.
1618

Gdy koń twardej gęby, mocno mu żelazem załamują zęby.
1558

Gdzie koni brakuje tam osłów używają.
1696

Gdzie odmiany najmniej, tam dobroci najwięcej w koniach trafia się.
1600
I koń nad siłę nie skoczy.
1618

I w sto koni nie dogoni.
1688

Jakby go na koń turecki wsadził.
1632

Jakby go na sto koni wsadził.
1549 Terencjusz

Jako z rusznice cudzym nabiciem nie strzelać, tak na cudzego konia nie siadać.
1600

Kiedy się konia naprą a dziewki, nie trzymaj.
1618

Konia biorą za grzywę, a za brodę chłopa.
1696 Potocki

Konia bystrego człeku statecznemu, a leniwego chłopu płochemu oddać na szkołę: ów przemysłem, a ten ostrogami oba wygodzą go.
1600

Konia chromego, psa leniwego, chłopa pijanego - jednakie są posługi zawżdy.
1600

Konia chudego, pachołka odartego, a niewiastę pijaną - to ludziom zalecić trudno.
1600

Konia dać za bark.
1564 Mączyński

Konia dostać zuchwałego jako i psa złego, bo oba zawżdy wyrządzą co.
1600

Konia duższego częściej zacinają.
1632

Konia gniewliwego, żony niewstydliwej, chłopa żywego - bodaj nikt dobry nie ćwiczył tego.
1637

Konia i niewiasty trudno dostać ze wszystkimi cnotami.
1689 Matłaszewski

Konia kują, a żaba nogę podnosi.
1618

Konia na pole nie pożyczaj, na bórg biorąc, a drugim nie dawaj.
(Konia dobrego nie pożyczaj.)
1600

Konia nie bij, sługi nie lżyj, żony nie drażnij - chcesz mieć z nich statek.
1618

Konia nie doświadczywszy, potrawy nie skosztowawszy, człowieka nie sprobowawszy - nie chwal.
1600

Po zębiech (zębach) konia znać.
1590

Konia rączego chlustać nie trzeba.
1632

Konia tanio nie ceń, króla o mało nie proś.
1600

Konia w bieganiu do ubiedrzy jako pióra do ognia, papieru do wody - nie przymykaj.
1600

Konia za tysiąc złotych trudno zażyć bez uzdeczki.
1658 Fredro

Konie wprawne pod panny, a nieuki do furmany.
1600

Koniowi owsa lub siana przyprzałego, jako ptakowi mięsa przytęchłego nie dawaj.
1600

Koń bez odmiany - oddać, z jedną - sobie chować, z dwiema - przyjacielowi, ze trzema nieprzyjacielowi, a ze czterema - przedać.
1618

Koń bystry, ptak lotny, nie mogą się lada w co obrócić czasem.
1600

Koń chłopa uporem, a chłop konia przemysłem będą się ćwiczyć.
1600

Koń dla owsa, pies dla chleba, ptak dla mięsa - siła się nauczą radzi.
1600

Koń dobry - zdrowie ludzkie.
1558

Koń drobnego stąpienia rzadko zły.
1607

Koń jeźdźcem, żona mężem stoi.
1680

Koń lękliwy, pan frasobliwy, gospodarz niedbały - sami się szkodzą.
1600

Koń ma być czuły, nóg pewnych i gęby wolnej.
1600

Koń ma cztery nogi, a potknie się.
1637

Koń na żelazo, lwe na ogień, wilk na powróz nieradzi nacierają.
1600

Koń nie muła ale konia płodzi.
1658 Fredro

Koń niech z koniem ciągnie, a wół z wołem.
1697

Koń, panna i wino wielkiego ochędóstwa potrzebują.
1618

Koń, piwo, chleb kupne uboży dom; a jak dostatek stracisz, ze wzgardą się potracisz.
1600

Koń sowy, chart płowy, ptak biały - częściej dobrzy trafiają się.
1600

Koń turecki droższy, wyżeł niemiecki ćwiczeńszy, a szlachcic za wychowanie będzie i z przyjacioły dziękował potem.
1600

Koń Turek, chłop mazurek, czapka ,magierka, szabla węgierka.
1618

Koń w dzielności, chart u zająca, pachołek przy trunku jakim się raz pokażą, takim ich długo rozumieć muszą.
1600

Końska sława jako i przyjaźń człowiecza na okazaniu ludzi polega zawżdy.
1600

Końskim nogom, szeptanej powieści, kupieckim zalotom - trzeba opatrznie wierzyć.
1600

Kto na koniu, pod koniem przyjdzie być każdemu.
1545

Kto konia przedaje, nie powinien ślubować za ślepote i chromowe.
1650

Kto niema konia, ten niechaj chodzi piechotą, kto imienia  nie ma, żyw ma być robotą.
1521

Koń biały albo wszytek zgoła dobry, albo wszytek pies.
1603

Kto nie siadł na siwym, ten nie siadł na dobrym koniu.
1600

Kto kupił konia, kupił i uzdę pospołu.
1605 Wargocki

 

Stary koń do gnoju, choć przedtem służył w boju.
1632

Młody koń w pieniądze idzie, stary z pieniędzy wychodzi.
1618

Na konia u stada, na niewiastę, gdy chleb sadza, na pana, gdy się gniewa - nie nacieraj.
1600

Na koniu siedzi, a konia szuka.
1618

Na zdrowym koniu na targ, na chromym do domu.
1543

Pół korca owsa z sieczką, siana wiązań k'temu, nie cięży swe boroczno koniowi.
(Nie cięży obrok koniowi)
1590

Nie nowina siwcowi wojna.
1618

Nie wtedy konia szukać, kiedy się czas potykać.
1549

Niejednego koń zjadł, niejednemu koń naniósł.
1618

Ostrogami konia, datkiem sługę, groźbą chłopa - do czułości przywiedzie rychło.
1600

Pierwej konia zrozumieć niźli na nim siedzieć.
1674

Po koniu w dzielności jeździec, po żenie w porządku gospodarz daje się poznać.
1600

Tak barzo miece siwy, jako i cisawy. (wierzga)
1558

Snadno koniowi wytrząsać kopyty, póki owsa syty.
1674

Starego konia wyrzucają z cugu.
1674 Kochowski

Tędny koń idzie , kędy go jezdny wiedzie.
1545

Ugłaskanego i ujeżdżonego konia lada kto dosiądzie.
1695 Pasek

Urody końskiej w gromadzie koni, charskiej w gromadzie chartów, ludzkiej w gromadzie ludzi nie udawaj.
1600 Wójcicki

W koniu się kochać, a nie umieć na nim jeździc, jest to gdakać, a jaja nie znieść.
1645

Więcej koń może niźli grzebie.
1605 Petrycy

Z cudzego konia i śrzód błota zsiadaj.
1618

Z koniem nie graj, niewieście nie ulegaj, pieniądze sam chowaj - chceszli być bez szkody.
1600

Zawżdy lepiej jechać na koniu, niźli piechotą iść.
1568

Zły koń i z góry nie pociągnie.
1545

Żelazna sierść, żelazny koń.
1618

Czyja tonie kobyła, ten najgłębiej brodzi.
1670 POTOCKI

Milszy tobie syn kobyli, a niżeli boski.
1603 Skarga

Nie zna sromu kobyła objadłszy się ostu.
1696 Potocki

Niech się kobyła(koń) kłopoce, bo ma wielką głowę.
1702 Gamius

Wyjeżdża z czym jak z łysą kobyłą na targ.
1608 Linde

Wzajem ci się ty kobyłki czeszą.
1568 Rej

 

<< powrót