WSPÓŁCZESNA REKONSTRUKCJA STROJU CODZIENNEGO 
TOWARZYSZA JAZDY PANCERNEJ
opracował Andrzej Mikiciak

Klikając na dowolny element wyposażenia uzyskasz jego opis. Hasła zawierają krótką charakterystykę przedmiotu, z opisem wyglądu, i informacjami o pochodzeniu, sposobie praktycznego używania a czasem także wynikające z tego hipotezy. Towarzyszące im zdjęcia to współcześnie wykonane repliki.
Pod wizerunkiem postaci pancernego wszystkie hasła wyszczególnione są alfabetycznie.

Zdjęcia przy hasłach zamieszczone są w formie miniaturek - uzyskanie pełnego rozmiaru odbywa sie przez kliknięcie.

BUTY - używane przez jazdę pancerną posiadały wysokie skórzane, fałdowane cholewy, o przyszwach mocowanych do podeszew metodą szycia (używano nici lnianych albo konopnych, nieraz smołowanych) lub kołkowania (przy pomocy ostro zaciętych kołków z twardego drewna). Obcasy (skórzane lub drewniane) zaopatrzone były w żelazne podkuwki.
Wylot cholewy stanowił linię prostą lub był ścięty ku tyłowi, według mody tureckiej - wówczas buty takie nazywano baczmagami.
Kolorystyka opierała się przede wszystkim na barwie czarnej, zaś w egzemplarzach bogatszych (wykonywanych dodatkowo z lepszych, miększych gatunków skóry, safianów) także czerwonej i żółtej.
Nogi przed włożeniem do butów owijano chustami (tzw. onuczkami), zaś wnętrze wyściełano słomianymi wiechciami - była to praktyka powszechna zarówno wśród ubogiej szlachty jak i  senatorów.

CZAPKA - typowe, używane przez szlachtę Rzeczpospolitej w XVIIw. czapki składały się z dwóch podstawowych elementów: główki (uszytej z sukna lub aksamitu) oraz futrzanego otoku , tzw. opuszki. Główki posiadały różne formy, najczęściej niewysokiego walca lub wydłużonego stożka, opuszki zaś miewały rozcięcia z przodu nad czołem (umożliwiało to właścicielowi opuszczenie jej na uszy w mroźną pogodę) lub wykonywane  były z pasa o jednakowej szerokości na całym jej obwodzie bez rozcięcia. Czapki powyżej wspomnianych typów dekorowano piórami drapieżnych ptaków, które umocowane bywały przy pomocy ozdobnych brosz metalowych, tzw. trzęsień lub szkofii. Używano do tego celu piór wszystkich ptaków drapieżnych (włącznie z sowami i krukami), spośród pozostałych wykorzystywane do tego celu były pióra strusie oraz rajery czapli.
Innym typem czapki używanej przez polska szlachtę oraz wojskowych (także pochodzenia plebejskiego, np. piechotę polsko-węgierską) była magierka - wykonana z filcu (z reguły czarnego) o niskiej okrągłej główce i wąskim otoku z rozcięciami po bokach.
Szczegółowe konstrukcje czapek (wykroje, sposoby szycia, montaż podszewki) rozpatrywać możemy wyłącznie hipotetycznie - do dzisiejszych czasów nie zachowały się żadne oryginalne egzemplarze z XVIIw.

DELIA - typ popularnego w XVIIw. wśród zamożnej szlachty okrycia wierzchniego, noszonego na żupanie; wywodzi się z mody orientalnej, w Polsce występuje od ostatniej ćwierci XVIw. Ma formę długiego płaszcza o szerokich rękawach (ich długość waha się od krótkich, nie dochodzących do łokcia do długich zakrywających wierzch dłoni), niekiedy jest ich w ogóle pozbawiona. Charakterystycznym elementem typowej delii jest szeroki, prostokątny, futrzany kołnierz, zakrywający większą cześć pleców, niekiedy dochodzący niemal do linii pasa. Istniał wszelako równolegle nieco inny typ delii, o kołnierzu wąskim. Egzemplarze przeznaczone do noszenia przy chłodniejszej pogodzie całe od wewnątrz podszyte były szlachetnymi odmianami futer. Dla wygody noszenia pod spodem szabli umieszczano w bocznych częściach delii odpowiednie pionowe rozcięcia - albo w miejscu nieco poniżej pasa (dla wysunięcia przezeń rękojeści) bądź też u dołu (wysuwano nim dolną częśc pochwy). Tkaninami wykorzystywanymi najczęściej do szycia delii były grube aksamity lub sukna.
Sposób zapinania delii bywał dwojaki:
     - na rząd kilku dużych, masywnych guzów (wówczas delia zaopatrzona była w identyczną ilość naszytych na przedzie szamerunków, tzw. potrzeb), często z jednym monstrualnej wielkości guzem (tzw. czapragą) przyszytym w górnej części, pod szyją.
      - przy pomocy pojedynczej zapony, często sporych rozmiarów.
Sposób i kunszt metalowych dodatków świadczył o zamożności właściciela.
Delia była niezwykle wygodnym elementem garderoby, zależnie od mody i indywidualnych preferencji noszącego ją zakładana być mogła na kilka sposobów: przy ciele (z obydwiema rękami wsuniętymi w rękawy, wówczas często bywała przepasywana), narzucona luźno na ramiona spięta jedynie pod szyją, z jedną ręką przełożoną przez rękaw albo na lewym ramieniu (spięta pod prawą pachą i biegnąca skośnie przez plecy).

HAJDAWERY (in. szarawary) - szerokie, bufiaste luźne spodnie o proweniencji wschodniej; przyjmuje się, że jest to zapożyczenie z mody tureckiej. Używane były przez wszelkie warstwy społeczne Rzeczpospolitej i powszechnie na całym jej terytorium. Głównym materiałem, z którego szyto hajdawery były tkaniny wełniane.

KALETA - niewielka skórzana torba noszona przy pasie, służąca do przechowywania podręcznych przedmiotów codziennego użytku.
Uszyta jest z jednej lub kilku (o różnych barwach) warstw skóry, ornamenty (zdobiące klapę kalety) mogą być wówczas zrealizowane przez ukazanie w ażurowo wyciętych, geometrycznych figurach warstwy wierzchniej warstw położonych głębiej. Kalety bywają także zaopatrzone w metalowe okucia - mosiężne lub, w bardziej ekskluzywnych egzemplarzach, srebrne lub złocone.
Nieliczne zachowane egzemplarze XVII-wiecznych kalet występujących na terenach Rzeczypospolitej pochodzą z wykopalisk archeologicznych w miejscu bitwy pod Beresteczkiem (stoczonej w 1651r.) na Ukrainie.

KLUCZ DO ZAMKA KOŁOWEGO - o konstrukcji stalowej/żelaznej; służył do nakręcania mechanizmu zamka kołowego używanego w broni palnej. Ponieważ ten typ zamka powstał gł. na potrzeby kawalerii - klucz stał się jednym z atrybutów towarzyszy jazdy autoramentu narodowego i używany był powszechnie do stroju codziennego. Rozwiązania konstrukcyjno-stylistyczne kluczy bywały rozmaite - niekiedy łączyły w sobie także funkcje miarki do prochu lub małej prochowniczki podsypkowej.

KOSZULA - obfita, luźna, o szerokich rękawach (ich wyloty wiązane były wokół nadgarstków troczkami), o niewysokiej stójce w miejscu kołnierza, z prostym, centralnie umiejscowionym rozcięciem na piersiach; wykonywana była najczęściej z płótna (lnianego bądź bawełnianego) lub tkaniny jedwabnej.
Zakładana była wyłącznie pod żupan, niekiedy górna cześć jej stójki wykładana była ponad krawędź stójki żupana.

ŁADOWNICA JAZDY - zbudowana na bazie drewnianego (zawsze drzew liściastych) pudełka (w kształcie lekko wygiętego prostopadłościanu) zawierającego jeden rząd (w nielicznych przypadkach dwa rzędy) otworów (10-12) na ładunki do ręcznej broni palnej, obszytego skórą, wyposażonego w charakterystyczną prostokątną blachę (stanowiącą okucie klapy) i zawieszonego na materialnej bądź skórzanej taśmie (tzw. flintpasie). Oprócz roli użytkowej (niezwykle wygodnego pojemnika chroniącego ładunki)

pełniła często funkcję reprezentacyjną i identyfikacyjną - z racji umieszczania na blasze (zwykle bogato zdobionej) herbu i inicjałów właściciela.
Taka forma ładownicy, jako połączenie: rozmiaru, zdobienia (grawerunki, repusowanie, niello) i technologii wykonania - na tle innych typów ładownic obcych, zwłaszcza zachodnioeuropejskich - jest rozwiązaniem wybitnie oryginalnym. Będąc atrybutem zamożnego szlachcica, towarzysza, służącego w jeździe narodowego autoramentu używana była zarówno do stroju bojowego jak i codziennego.

NAHAJKA (in. nahaj, bizun, kańczug) - pleciony ze skóry bat na krótkim trzonku, pochodzenia tatarskiego (nazwa pochodzi od nazwy jednej z ord - nogajskiej), przydatny przy jeździe konnej, może także służyć jako broń (niektóre posiadają w umieszczonej na końcu biczyska kieszonce zaszyty obciążnik, dla zwiększenia siły ciosu). Trzonek nahajki z reguły bywa zaopatrzony w pętlę rzemienną umożliwiającą przełożenie go przez przegub dłoni. Do dnia dzisiejszego zachowało się dosłownie kilka oryginalnych egzemplarzy nahajek.

OBUSZEK - odmiana broni obuchowej wykształcona z nadziaka. Charakterystycznym elementem było żeleźce (jeden jego koniec w formie długiego wąskiego kolca zawinięty był w stronę trzonka, drugi uformowany był w postać niewielkiego, płaskiego młotka) osadzone na ok. metrowej długości drewnianym trzonku. Służył powszechnie jako laska przy stroju codziennym szlachcica, był jednak także niezwykle groźną bronią. O sposobie noszenia decydowała konstrukcja całości: o ile na przeciwległym względem żeleźca końcu trzonka znajdowała się sporej wielkości gałka, noszono go żeleźcem do dołu, jeśli zaś umieszczono tam metalową tuleję zwieńczoną kolcem - żeleźce służyło wówczas jako oparcie dłoni.
Do wyrobu obuszków stosowano powszechnie żelazo, niekiedy łączone z mosiądzem.
Do dzisiejszych czasów zachowało się w dobrym stanie kilka egzemplarzy obuszków obydwu jego odmian, zaś niezwykle szczegółowo opisany został w "Opisie obyczajow." J. Kitowicza.

OSTROGI - używane przez jazdę polską w XVIIw. opierały się na wzorach zachodnich; wykonane z żelaza składały się: z gładkiego kabłąka, stosunkowo krótkiej (w porównaniu z XVI-wiecznymi ostrogami husarskimi) szyjki a także sporej gwiazdki (o śr. do 4-5cm i ilości ramion od kilku do kilkunastu). Sposób zapinania ostrogi na bucie opierał się na dwóch skórzanych wąskich paskach: jeden, zamocowany na stałe umieszczany był pod podeszwą, w okolicach obcasa, drugi zapinany był za pomocą niewielkiej klamerki na wierzchu buta.

PAS - do codziennego stroju stosowano w XVIIw. różne rodzaje pasów rozmaitej konstrukcji.
Pierwszą grupę stanowią pasy tkane - o proweniencji wschodniej, delikatne jedwabne pasy siatczane (których używano do przepasywania się także po ubiorze wierzchnim - ferezji lub kontuszu), cienkie (tzw.mendelkowe) oraz długie i szersze, gęsto tkane (o wzorze w różnobarwne poprzeczne paski) - typ, który wyewoluował w początku następnego stulecia w formę szerokich i długich (kilkumetrowych) pasów kontuszowych (słuckich i pokrewnych). 
Innym typem o odmiennym pochodzeniu a zwłaszcza materiale, z którego były wykonywane, były pasy metalowe, wywodzące się z tradycji średniowiecznego pasa rycerskiego. Cześć z nich to pasy tzw. pancerzowe, o budowie gęstego łańcucha zawierającego liczne splecione ogniwa ze srebrnego drutu, pas taki zapinany bywał na esowate w kształcie zapięcie; ten typ zaopatrzony był także w dwa okrągłe, szersze ogniwa umożliwiające podpięcie rapci służących podwiązaniu pochwy szabli. Noszono go często na pasie z tkaniny.
Wśród metalowych występowały także pasy segmentowe zbudowane z rzędu płaskich, prostokątnych ogniw (każde połączone z sąsiednim za pomocą kilku drobnych kółeczek drucianych) z klamrą zapinaną na haczyk. Osobną odmianą pasów segmentowych były tzw. pasy przeworskie, składające się z rzędu umieszczonych na pasie skóry charakterystycznych w kształcie elementów (okrągłych na przemian z prostokątnymi o wklęsłych krótszych krawędziach), zapinane na sporych rozmiarów klamrę o kształcie ostrosłupa ściętego z prostokątną podstawą. Nazwa, pochodząca z wieku XIX jest myląca, gdyż Przeworsk nie był miejscem ich produkcji, w epoce określano je jako "obręcze".
Obok wyżej wymienionych, w użyciu były także tzw. pasy taśmowe składające się z kilkucentymetrowej szerokości gęsto tkanego materiału (przetykanego często metalową - srebrną lub złotą - nicią), na podkładzie ze skóry a zapinanych na sporej wielkości klamrę metalową (w użyciu było zarówno żelazo, jak i metale nieżelazne, a w egzemplarzach luksusowych metale szlachetne, zdobione emalią lub kameryzowane).

SZABLA - rodzaj broni białej, siecznej (jakkolwiek niektóre typy przystosowane są zarówno do cięcia jak i do pchnięcia), o charakterystycznej wygiętej głowni (brzeszczocie jednosiecznym, często z obosiecznym piórem).
Na terenach XVII-wiecznej Rzeczpospolitej w użyciu znajdowały się rożne typy szabel, o rozmaitych proweniencjach, charakteryzujące się różnorodnością form budowy głowni i opraw (przystosowanych zatem do różnych technik szermierczych) oraz ornamentyki , m.in. szable husarskie, węgierskie, tureckie, perskie, kozackie, tatarskie i in.
Zachowane egzemplarze szabel często łączą elementy pochodzące z różnych okresów - przeważnie starsze głownie zaopatrzone są w późniejsze oprawy, nieraz czasowa różnica między poszczególnymi elementami jednego eksponatu przekraczają jeden, lub nawet dwa wieki. Stąd też dokładna klasyfikacja szabel staje się mało możliwa, poszczególne typy przenikają się wzajemnie.

ŻUPAN - długa szata męska, przyjęta w Polsce w XVI w. z mody węgierskiej. Dopasowany w górnej części, powyżej linii bioder, luźny i obszerny dołem, zapinany był na pionowy szereg drobnych guzów, z rękawami szerokimi i bufiastymi od ramion do łokci, opiętymi w miejscu przedramion.
Używany był przede wszystkim przez warstwę szlachecką a także, w wersji uboższej, przez wojska pochodzenia plebejskiego oraz część mieszczan. Do szycia żupanów wykorzystywano różne rodzaje materiałów (od najbardziej wykwintnych, jedwabnych: adamaszków i atłasów, przez wełniane: sukna, falendysze, aż po płócienne), zarówno produkcji krajowej, jak i importowanych.
Często występująca w kolorystyce wszelkich staropolskich szat męskich czerwień, z różnymi odcieniami tej barwy (purpura, karmazyn, szkarłat) symbolizowała wojenne męstwo oraz dostojeństwo i bogactwo. Stąd też kolor ten właściwy był, z nielicznymi wyjątkami, wyłącznie szlachcie.
Jakkolwiek w ciągu XVII w. żupan ulegał, wraz ze zmianami w modzie pewnym modyfikacjom (długość całkowita, wysokość kołnierzyka, krój rękawów, ), jednak zasadnicze elementy i charakterystyczny krój pozostały niezmienne.
Żupan przetrwał jako część stroju narodowego do XIX w.