CZ. III - RZECZY OSOBISTE, czyli zawartość kalety i okolice

Kolejny odcinek cyklu obejmuje przedmioty podręczne, codziennego użytku, które - jakkolwiek stanowiąc wyposażenie nie obligatoryjne - były niewątpliwie przydatne w podstawowych czynnościach przebywającego często w drodze, poza obozem, żołnierza jazdy pancernej.
Wszystkie egzemplarze prezentowane na zdjęciach są współcześnie wykonanymi replikami.

Zdjęcia zamieszczone są w formie miniaturek - uzyskanie pełnego rozmiaru odbywa sie przez kliknięcie.

FAJKA - moda palenia tytoniu pojawiła się na terenach Rzeczpospolitej za pośrednictwem krajów Europy Zachodniej z końcem XVIw. Pierwsze fajki posiadały zatem formy tam spotkane, a zatem wykonane w całości z gliny. Do poł. wieku XVII zwyczaj palenia, jakkolwiek z początku piętnowany, szczególnie intensywnie zakorzenił się w województwach południowo-wschodnich, głownie wśród warstw niższych oraz w wojsku. Wykształciła się tam wówczas charakterystyczna forma fajki, tzw. "lulka" - składała się ona z ceramicznej główki oraz drewnianego cybucha. Zachowane główki fajek posiadają charakterystyczne, powtarzalne cechy pozwalające na zaklasyfikowane ich do jednego, indywidualnego typu.
Wykonane są z nie barwionej gliny, posiadają pogrubione miejsca (w kształcie obręczy) w okolicach dna oraz obydwu wylotów;  kąt załamania główki (czyli pomiędzy przewodami tzw. kominowym i dymowym) zawiera się pomiędzy 45 a 60 st. .
Całość pokryta jest prostymi ornamentami geometrycznymi - wypukłymi lub w postaci cienkich linii wgłębnych, wykonanych przez płytkie wydrążenie rysikiem lub odciśnięcie szablonu w mokrej glinie, przed wypaleniem w piecu.

KOŚCI DO GRY - gra w kości znana jest od czasów antycznych, forma klasycznych kostek sześciennych używanych do rozmaitych rodzajów gier przetrwała w stanie niezmiennym do naszych czasów. Rozkład oczek również jest wspólny: zawsze ich suma na przeciwległych płaszczyznach daje 7.
W XVIIw. kości służyły do gier hazardowych, o ich popularności świadczą zachowane źródła pisane. Głównym materiałem używanych do ich wyrobu była, zgodnie z nazwą, kość lub róg zwierzęcy.
Przyjmuje się, że gra w kości stanowiła wówczas rozrywkę głównie warstw niższych oraz, zwłaszcza, wojska - na dworach coraz większą popularność zdobywały gry karciane oraz planszowe (szachy, tryktrak).

KRZESIWKO I KRZEMIEŃ - podręczny zestaw pomocny w rozpalaniu ognia.
Krzesiwko było ukształtowanym w sposób anatomiczny (wygodnym w ujęciu go dłonią) kawałkiem żelaza, zawczasu poddanego nawęgleniu w palenisku przy użyciu węgla drzewnego. Uderzając nim w odpowiedni sposób o kawałek krzemienia uzyskiwało się spory pęk iskier zdolnych doprowadzić do rozpalenia zawczasu przygotowane paliwo (najczęściej hubkę lub porcję pakuł).
Kształty zachowanych krzesiwek XVII-wiecznych nie odbiegają formą od swoich poprzedników z wcześniejszych epok.

ŁYŻKA - materiały wykorzystywane do produkcji łyżek używanych w XVIIw. były rozmaite. Łyżki o charakterze pospolitym wykonywane były z drewna lub formowanego rogu bydlęcego, warstwy zamożniejsze używały łyżek metalowych (srebrnych lub tańszych, cynowych). U schyłku stulecia pojawiać się zaczęły coraz częstsze egzemplarze zaopatrzone w trzonki ceramiczne, w tym tez czasie krystalizuje się formuła wykonywania wszystkich trzech sztućców (wraz z nożem stołowym i widelcem) jako komplet (garnitur) - do tej pory występują niejako autonomicznie.
Ciekawie prezentuje się grupa zachowanych łyżek srebrnych - zachowane egzemplarze z terenów Rzeczpospolitej wykazują dwa wpływy: orientalny (o czerpaku w kształcie zbliżonym do kropli, umieszczonym w osi trzonka), oraz zachodnioeuropejski, o sporym czerpaku, dość płytkim i przesuniętym nieco w dół, poza oś trzonka. Ten typ został nieco zmodyfikowany wedle mody sarmackiej - charakterystycznym elementem jest umieszczanie niekiedy na trzonku (który przybrał tu formę prostego pręta o przekroju sześciokąta foremnego) wykonanych metodą grawerowania rozmaitych, zabawnych krótkich aforyzmów i sentencji (np "ZIVOT POTCIVI TO SKARB PRAWDZIVI", SERCZE TAM ROSCZIE GDZIE SZU ZGODNY GOSZCIE", YESLISZ CHVDZINA PIEY PYWO ANIECHAI WINA''). Niektóre, wykwintne egzemplarze zdobione są w technice niello.
Powszechne w epoce jest przechowywanie łyżek w miękkich futerałach skórzanych, niekiedy zdobionych haftem lub ornamentami malowanymi.

MIESZEK - do przechowywania pieniędzy lub innych drobnych przedmiotów; wykonywany był z reguły ze skóry - z jednego lub kilku zszytych kawałków (o rozmaitych wykrojach), z możliwością ściągania brzegów, przy pomocy rzemienia lub sznurka. Mieszki używane były przez wszystkie warstwy społeczne, szczególnie interesujące są nieliczne zachowane egzemplarze o charakterze pospolitym.

NÓŻ - wszelkie typy zachowanych niewielkich, podręcznych noży z XVIIw. - o charakterze n. stołowych, roboczych lub bojowych mają podobne cechy konstrukcyjne, niezmienne na przestrzeni wielu wieków. Najczęściej rękojeść (wykonywana z drewna, kości lub rogu) zmontowana jest za pomocą kilku nitów poprzek płaszczyzny ostrza, niekiedy końcówka trzpienia zaklepana jest na płasko na końcu trzonka. Nieczęsto, w pojedynczych przypadkach stosunkowo krótkie trzpienie zachowanych części stalowych (pochodzących z wykopalisk) sugerują, że mogły być one wklejane do wnętrza trzonków rękojeści, np. za pomocą powszechnie wówczas stosowanego kitu ałunowego. Noże przechowywane były w głębokich futerałach skórzanych, o prostej konstrukcji, czasami umożliwiającej przytroczenie ich do pasa. Futerały takie służyły także widelcom.

SYGNET - szczególna odmiana pierścienia, zaopatrzona w tłok pieczętny z umieszczonym na mim herbem, godłem lub inicjałami właściciela.
W VXIIw. wykonywane były najczęściej albo w całości ze srebra (wówczas elementy identyfikacyjne naniesione nań były grawerowane), albo z oprawionym kamieniem, zwykle krwawnikiem, rytym metodą intaglio.
Sygnety używane były do pieczętowania w wosku luk laku dokumentów, stanowiły także swoisty dowód tożsamości używającego go szlachcica.
Jest to na dobrą sprawę jeden z podstawowych elementów wyposażenia - tych, od gromadzenia których powinien rozpocząć każdy odtwórca historyczny zamierzający zając się rekonstrukcją postaci co najmniej średnio zamożnego przedstawiciela warstwy szlacheckiej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

TABAKIERA - pojemnik do przechowywania tabaki; możliwie szczelny aby utrzymać zawartość w postaci suchej i nie zanieczyszczonej.
Jakkolwiek do zażywania tytoniu (na terenach Rzeczypospolitej pojawił się w IIpoł. XVIw.) we wszystkich formach, a zatem także w postaci tabaki szlachta odnosiła się początkowo nieufnie i z niechęcią, jednak stopniowo, na zasadzie mody, zwyczaj ten zaczął zdobywać coraz większą popularność.
Znawcy historii tematu przyjmują połowę XVIIw. jako czas pojawienia się swoistej mody tabakierowej (do tego momentu tabakę przechowywano w przypadkowych pojemnikach), kiedy tabakiera przyjmuje właściwe sobie przeznaczenie a zatem pojawiają się serie egzemplarzy dające się usystematyzować. Pierwsze, uznawane za właściwe, tabakiery wykonywane były w postaci niewielkiego płaskiego lub lekko wypukłego pudełeczka (najczęściej kształtu kolistego lub owalnego, ale także kwadratowego lub prostokątnego), dodatkowo w polskich źródłach pisanych pojawia się pojęcie rożków na tabakę "z wołowych kopytków, misternie wyrabianych, srebrem lub złotem w rozmaite figury nabijanych" - niestety, ani jeden tego typu egzemplarz nie przetrwał do naszych czasów. Zachowane, XVII-wieczne to z reguły wyroby metalowe (srebrne, niekiedy złote), grawerowane lub repusowane, czasem inkrustowane lub wzbogacone emalią.
Tabakiera swój największy rozkwit przeżywać zaczęła w następnym, XVIII-tym stuleciu.

WIDELEC - jakkolwiek ten typ stołowego sztućca w XVIIw. nie był jeszcze szeroko rozpowszechniony i obecny nawet na stołach pańskich (powszechnie używano jedynie łyżki i noża, normalnym, nie uwłaczającym zwyczajem było jedzenie rękoma, które często płukano wodą), zachowała się spora grupa oryginalnych eksponatów.
Widelce zaopatrzone były wówczas w dwa długie, ostre zęby wykonane ze stali, konstrukcja rękojeści realizowana była analogicznie jak w wytwarzanych ówcześnie nożach. Częściej jednak występują tu elementy mosiężne umieszczane jako okucia końców trzonka.
Widelce przechowywane były, podobnie jak noże, w prostych, skórzanych futerałach.
Ciekawostką jest grupa pochodzących z terenów płd.-wsch. Rzeczypospolitej (Ukraina) żelaznych kolców. Prosta, kowalska robota pozbawiona zdobień sugeruje, że była własnością użytkowników mało zamożnych Zaklasyfikowana została przez znawców przedmiotu jako swoiste, jednozębne widelce.

ZEGAREK - od momentu swojego powstania (z końcem XIVw.) aż do wieku XIX mechaniczne zegarki przenośne są przedmiotem luksusu i wyznacznikiem statusu materialnego swoich właścicieli.
XVII-wieczne zegarki osobiste najczęściej przyjmują formę okrągłej lub owalnej puszki, wyposażonej w ruchome wieczko. W pojedynczych (najbardziej luksusowych) przypadkach otrzymują inne, wymyślne kształty (np. krzyży). Noszone zwykle zawieszone na piersi przy użyciu taśm z tkaniny lub metalowych łańcuszków określane są mianem pektoralików.
Z racji aktualnego zaawansowania technicznego werków (czyli mechanizmów) wyposażone są z reguły w jedna wskazówkę, określającą godzinę.
Ciekawostką jest, że w XVIIw. określano czas definiując dobę na dwie możliwości: albo od północy do północy (identycznie jak dzisiaj) albo od zachodu do zachodu słońca. Wedle tego drugiego sposobu godzinę 0.00 stanowił moment zniknięcia tarczy słonecznej za horyzontem - codziennie przypadał on więc o odrobinę innej porze, co pociągało za sobą konieczność każdorazowej korekty na cyferblacie. Interesującą, nieliczną grupę pektoralików stanowią egzemplarze z dwoma cyferblatami umieszczonymi na wspólnej osi, z których jeden umieszczony jest na stale zaś drugi posiada możliwość obracania go. Przystosowane są zatem do określania czasu jednocześnie na dwa wyżej opisane sposoby.
Obudowy pektoralików z reguły są małymi dziełami kunsztu jubilerskiego. Wykonywane są przy użyciu metali szlachetnych i zdobione praktycznie wszystkimi ówcześnie stosowanymi w odniesieniu do biżuterii technikami.